Prognozowane zagrożenia i zalecenia ochrony w sadach

 Jakie zagrożenia brać pod uwagę podczas prób prognozowania zagrożeń na kolejny sezon? Z jakimi zagrożeniami ze strony patogenów jabłoni i grusz należy się liczyć w roku 2022?

Jesień 2021 okazała się dosyć długa, ciepła i z dużą ilością opadów, a zima przeszła bardzo łagodnie, bez większych mrozów, za to z przewagą temperatury dodatniej (nawet w zakresie 5–10°C w lutym) i przelotnymi opadami deszczu ze śniegiem. I właśnie z tego względu sadownicy muszą być przygotowani na liczne zagrożenia ze strony patogenów chorób drzew owocowych i przyjąć odpowiednią strategię ochrony.

Jabłoń

W sadach jabłoniowych największe zagrożenie będą stanowić przede wszytskim choroby kory i drewna, parch i mączniak jabłoni, zaraza ogniowa oraz plamistości liści jabłoni.
 

Choroby kory i drewna

Patogeny powodujące różne choroby kory i drewna prawdopodobnie będą zagrożeniem numer jeden w sadach jabłoniowych, ponieważ dość ciepłe i bardzo wilgotne jesień i zima sprzyjały infekcjom. Aby ograniczyć rozwój zgorzeli kory i drewna, zarówno pochodzenia grzybowego, jak i bakteryjnego, powinno się zabezpieczać drzewa (szczególnie z uszkodzeniami pomrozowymi – pęknięcia kory) w okresie bezlistnym (od fazy pękania pąków do fazy zielonego pąka – BBCH 07–56) produktami miedziowymi (3,0 kg/l/ha) najlepiej z dodatkiem siarki (5,0–7,0 kg/ha). Siarka dodatkowo ograniczy w sadzie mączniaka, przędziorki oraz szpeciele. Dodatkowo jesienią poprzedniego sezonu należało użyć przynajmniej dwukrotnie produktów miedziowych w szczególności na odmiany podatne na choroby kory i drewna: Gala i sporty, Szampion i sporty, Red Delicious i sporty, Golden Delicious, Pinova, Idared i sporty, Piros, Rubinola, Elise, Elstar, Melrose, Topaz, Rajka czy Freedom. Nadmienię, że aktualnie nie ma żadnych środków zarejestrowanych do zwalczania tych chorób, a od 19 października 2021 r. nie wolno już stosować w sadach tiofanatu metylu (Topsin M 500 SC i wszystkich jego odpowiedników). Asortyment narzędzi do „walki” z tymi groźnymi patogenami został więc znacząco uszczuplony. Do zabezpieczania większych ran po cięciu, czyszczenia zrakowaceń na przewodniku, wiosennych pęknięć kory, różnych uszkodzeń mechanicznych czy spowodowanych przez dziką zwierzynę (zając/sarna/jeleń) można używać maści ogrodniczych w postaci wodnej emulsji zawierającej środki powierzchniowo czynne. Produkty tworzą trwałą i elastyczną powłokę odporną na czynniki atmosferyczne, która stwarza barierę dla wnikania patogenów chorobotwórczych. Do maści tych można dodać 2% produkt miedziowy. Jak podają zagraniczne literatura oraz wyniki badań, bardzo dobre działanie w ograniczaniu chorób kory i drewna mają produkty zawierające bakterie (Bacillus subtilis), chlorowodorek chitozanu czy nanosrebro (dla dwóch ostatnich brak rejestracji w Polsce).


Parch jabłoni

Można przewidywać, że sezon 2022 będzie rokiem parchowym, biorąc pod uwagę bardzo mokry koniec sezonu (sierpień/wrzesień), liczne infekcje i porażenie wtórne liści i jabłek, a także występowanie późnego parcha przechowalniczego przed zbiorami i w trakcie przechowywania owoców (przegląd chłodni). Parch jabłoni na pewno wystąpi w tych sadach/kwaterach, gdzie jesienią „odpuszczono” sobie fitosanitarny zabieg 5% mocznikiem (wzrost ceny). Ustalając strategię ochrony przed tą chorobą, każdy sadownik powinien trzymać się ramowego programu zabiegów (doboru odpowiednich fungicydów) w zależności od fazy fenologicznej. Dla przykładu poniżej przedstawiam taki program:
 

• okres bezlistny, od fazy pękania pąków do fazy mysiego ucha (BBCH 07–54) – dwa zabiegi produktami miedziowymi;
• okres przed kwitnieniem, faza zielonego/różowego pąka (BBCH 56–57) – jeden zabieg fungicydem zawierającym dodynę (1,25 l/ha
• albo 1,2 kg/ha) – tylko sady/kwatery bez stwierdzonej odporności u patogena;
• okres przed kwitnieniem, od fazy różowego pąka do fazy pojawienia się pierwszych kwiatów (BBCH 57–60) – jeden zabieg fungicydem zawierającym kaptan (1,9 kg/ha) albo ditianon (0,75 kg/ha);
• okres okołokwitnieniowy, od fazy początku kwitnienia (10% rozwiniętych kwiatów) do fazy pełni kwitnienia (BBCH 61–66) – dwa zabiegi fungicydem zawierającym pirymetanil (1,0 l/ha) (tylko sady/kwatery bez stwierdzonej odporności u patogena) + fungicyd zawierający kaptan (1,9 kg/ha) – przeciwdziałanie odporności;
• okres po kwitnieniu, od fazy opadania płatków kwiatowych do fazy osiągnięcia przez owoc średnicy 30–35 mm (BBCH 68–74) – jeden do dwóch zabiegów fungicydem z grupy SDHI zawierającym fluopyram + tebukonazol (0,75 l/ha) lub fluksapyroksad (0,3 l/ha) lub pentiopirad (0,75 l/ha) + kaptan (1,9 kg/ha) – przeciwdziałanie odporności;
• okres rozwoju owoców, od fazy osiągnięcia przez owoc połowę wielkości do fazy dojrzewania owoców – na 4 tygodnie przed zbiorem (BBCH 75–86) – zabiegi fungicydem zawierającym kaptan (1,9 kg/ha) wspomagane biofungicydem zawierającym laminarynę (1,0 l/ha) łącznie lub przemiennie – zwalczanie infekcji wtórnych.

Warto przypomnieć, że do fazy osiągnięcia przez owoc średnicy 10–15 mm (BBCH 70–71) zabiegi fungicydowe wykonujemy z częstotliwością co 3–5 dni, a od fazy czerwcowego opadania zawiązków (BBCH 72–73) – co 7–10 dni, w zależności od warunków pogodowych.


Mączniak jabłoni

Ze względu na ciepłą i bezmroźną zimę można spodziewać się silniejszego porażenia mączniakiem jabłoni, gdyż zimujące stadium grzyba, sprawcy tej choroby, nie było ograniczone ujemną temperaturą. Dodatkowo podkreślę, że pełnia lata 2021 odznaczała się dosyć ciepłą i suchą pogodą, co sprzyjało infekcjom wtórnym tego patogena, widocznym na liściach w wielu kwaterach jabłoni. Biorąc po uwagę odmiany wrażliwe na mączniaka (Idared i sporty, Paulared, Lobo, Cortland, Early Geneva, Jonagold i sporty, Szampion i sporty, Golden Delicious, Lodel, Rubin czy Redkroft), powinniśmy również przed sezonem ułożyć odpowiedni plan ochrony z rotacją różnych grup chemicznych, tak aby nie doprowadzić do wystąpienia odporności grzyba na daną substancję chemiczną (np. strobiluryny), która wcześniej mogła być nadużywana.




Przykładowy program ochrony jabłoni przed mączniakiem może obejmować następujące zabiegi:
 

• od fazy pękania pąków do fazy zielonego pąka (BBCH 07–56) produktami zawierającymi siarkę (3,0–5,0 kg/l/ha), można łączyć z produktami miedziowymi na parcha,
• od fazy różowego pąka do fazy początku kwitnienia – 10% rozwiniętych kwiatów (BBCH 57–61) fungicydem z grupy IBE zawierającym tetrakonazol (0,4 l/ha) + fungicydem zawierającym kaptan (1,9 kg/ha) – przeciwdziałanie odporności;
• od fazy pełni kwitnienia do fazy opadania płatków kwiatowych (BBCH 65–69) fungicydem z grupy SDHI zawierającym jeden z trzech wymienionych: fluopyram + tebukonazol (0,75 l/ha) lub fluksapyroksad (0,3 l/ha) lub pentiopirad (0,75 l/ha)
• + fungicydem zawierającym kaptan (1,9 kg/ha) – przeciwdziałanie odporności;
• od fazy osiągnięcia przez owoc średnicy 10 mm (BBCH 70–73) do fazy czerwcowego opadania zawiązków (BBCH 70–73) fungicydem stobirulinowym + fungicydem zawierającym kaptan (1,9 kg/ha) – przeciwdziałanie odporności, wspomagane produktami zawierającymi węglan/wodorowęglan potasu (infekcje wtórne).

Zaraza ogniowa

Wspomniane wyżej zabiegi z użyciem produktów miedziowych wspomagają również ochronę przed zarazą ogniową, która miała idealne warunki (przekropna i ciepła jesień) do rozwoju. W kwaterach, gdzie stwierdzono tę chorobę w przeciągu dwóch ostatnich lat, jak również w przypadku odmian bardzo wrażliwych (Idared i sporty, Szampion i sporty, Gloster, Jonagold i sporty, Ligol, Ligolina, Topaz, Lodel, Pinova, Paulared, Piros, Witos, Sawa, Celeste, Early Geneva, Gold Millenium czy Melfree, należy bardzo dokładnie „przypilnować” ochronę. Według aktualnego Programu Ochrony Roślin Sadowniczych do zwalczania zarazy ogniowej można używać preparatów na bazie tlenochlorku i wodorotlenku miedzi oraz tlenku miedzi (na odpowiedzialność użytkownika), wspomagając się biofungicydem zawierającym naturalną substancję laminarynę (0,75 l/ha). W pierwszym etapie (przed kwitnieniem) należy wykonać przynajmniej dwa zabiegi, ostatni na początku kwitnienia (w fazie otwierania się pierwszych kwiatów – BBCH 60). Agrotechnika w dalszej częsci sezonu (okres okołokwitnieniowy) będzie opierać się na kilku zabiegach (maks. 5) w fazach newralgicznych (zielony pąk – BBCH 56, pełnia kwitnienia – BBCH 65–66 i opadanie płatków kwiatowych – BBCH 68–69) dla infekcji bakterii, sprawcy tej choroby. Do wykorzystania mamy wyżej wymienione preparaty miedziowe, które stosować można do fazy mysiego ucha/zielonego pąka (BBCH 54–56) włącznie, a potem pozostaje tylko laminaryna, w zabiegach co 10–12 dni. Występowanie tej choroby można dodatkowo ograniczyć, stosując produkty miedziowe po zbiorze (patrz choroby kory i drewna), produkt na bazie Bacillus subtilis czy regulatory wzrostu na bazie proheksadionu wapnia (terminy stosowania zgodnie z etykietą). Skuteczność tych rozwiązań we wspomaganiu ochrony potwierdzają wieloletnie badania ze skierniewickiego Instytutu Ogrodnictwa, a także praktyka sadownicza. Pamiętajmy również o systematycznym usuwaniu porażonych pędów czy całych drzew i paleniu ich poza kwaterami.

Plamistości liści


Z sezonu na sezon, coraz większym problemem w uprawie jabłoni stają się plamistości liści, a zwłaszcza: nekrotyczna plamistość liści (zwana potocznie opadziną liści Goldena) czy drobna plamistość liści. Należy zaznaczyć, że ochrona przeciw nim jest bardzo ograniczona, ponieważ aktualnie nie ma żadnych fungicydów zarejestrowanych do ich zwalczania. Ten „twardy orzech do zgryzienia” występuje nie tylko w przypadku odmiany Golden Delicious, lecz także innych odmian podatnych (mających w genotypie Goldena) – Red Delicious i sporty, Gala i sporty, Ligol i sporty, Szampion i sporty, Gloster, Mutsu, Pinova, Jonagold i sporty czy Empire – u których coraz częściej stwierdza się charakterystyczne objawy na liściach. Dotychczas bardzo dobrze w ograniczaniu obydwu plamistości liści spisywały się stosowane na parcha jabłoni (infekcje wtórne) w okresie od fazy wzrostu zawiązków do fazy czerwcowego opadu zawiązków (BBCH 70–73), kontaktowe fungicydy zawierające mankozeb (np. Penncozeb 80 WP/Vondozeb 75 WG). Od 5 stycznia 2021 r. substancja ta została wycofana z użytku i nie wolno jej stosować w rolnictwie.


W następnie tego sadownikom pozostaje profilaktyka i ograniczanie nekrotycznej i drobnej plamistości liści jabłoni poprzez różne działania:
 

• przed kwitnieniem, od fazy wykształcenia pierwszych liści do fazy różowego pąka (BBCH 20–57), można zastosować dwukrotnie nawożenie dolistne produktem zawierającym magnez (np. siedmiowodny siarczan magnezu w dawce: 8,0–10,0 kg/ha) + produktem zawierającym cynk (Zn) w stężeniu 0,1-0,15% lub produktami mikroelementowymi;
• przed kwitnieniem, od fazy mysiego ucha do fazy różowego pąka (BBCH 54–57), do zwalczania parcha jabłoni można użyć fungicydu zawierającego dodynę (1,25 l/ha, 1,2 kg/ha) – dotyczy sadów/kwater bez odporności patogenu na tę substancję chemiczną;
• od końca kwitnienia, faza opadania płatków kwiatowych (BBCH 68–69), do zwalczania parcha jabłoni/mączniaka/szarej pleśni można użyć fungicydów z grupy SDHI zawierających fluksapyroksad (0,3 l/ha) albo fluopyram + tebukonazol (0,75 l/ha) + fungicydu kontaktowego zawierającego kaptan (1,9 kg/ha) – ze zwróceniem uwagi, żeby produkty SDHI stosować nie częściej niż trzykrotnie w sezonie;
• od końca kwitnienia, faza opadania płatków kwiatowych (BBCH 68–69), można zastosować 3–4-krotnie (co 10–12 dni) nawożenie dolistnie produktem zawierającym magnez (np. siedmiowodny siarczan magnezu w dawce: 8,0–10,0 kg/ha) + produktem zawierającym cynk (jednorazowa dawka: 20–30 g Zn/ha) lub produktami mikroelementowymi + naturalnymi biostymulatorami zawierającymi algi (2,0 l/ha) lub polifenole (0,6 l/ha) – przy stresie biotycznym;
• od końca kwitnienia, faza opadania płatków kwiatowych (BBCH 68–69), do zwalczania parcha jabłoni można użyć (co 7–10 dni) fungicydów zawierających difosfonian potasu (2,5 l/ha) + fungicydu kontaktowego zawierającego kaptan (1,9 kg/ha) – nie częściej niż trzykrotnie w sezonie (difosfonian potasu), ale wtedy należy liczyć się z obecnością pozostałości w owocach;
• przy pierwszych objawach niedoborów magnezu na liściach albo przy odmianach o dużym zapotrzebowaniu na ten pierwiastek można nawozić belką herbicydową doglebowo siedmiowodnym siarczanem magnezu (25,0–35,0 kg/ha);
• po kwitnieniu, do fazy czerwcowego opadu zawiązków (BBCH 73), można stosować nawożenie dolistnie produktem zawierającym magnez (np. siedmiowodny siarczan magnezu w dawce: 8,0–10,0 kg/ha) + produktem zawierającym cynk (jednorazowa dawka: 40–50 g Zn/ha) + naturalnymi biostymulatorami zawierającymi algi (2,0 l/ha) lub polifenole (0,6 l/ha) – przy stresie biotycznym;
• po 3–4 tygodniach od kwitnienia można użyć dwukrotnie (powtórzyć po 12–14 dniach) fungicydów zawierających cyprodynil + fludioksonil lub boskalid + piraklostrobinę, szczególnie przy obfitych i długotrwałych opadach albo fungicydu zawierającego dodynę (w sadach/kwaterach bez oznak uodpornienia się patogenów na tę substancję) – zalecenia zachodnioeuropejskie.

Ponadto należy:

• uregulować pH gleby do optymalnego dla jabłoni (5,8–6,6) poprzez coroczne wapnowanie gleby,
• uregulować stosunek K:Mg (3,5),
• wykonać analizę liści na zawartość makro- i mikroskładników – pobieranie prób w okresie lipiec/sierpień,
• starać się zakładać kwatery na glebach lżejszych, przepuszczalnych, o dobrych warunkach powietrzno-wodnych.

Grusza


Sadom gruszowym zagrażają przede wszystkim choroby bakteryjne, powodowane przez Erwinia amylovora i Pseudomonas syringae, oraz grzybowe – parch gruszy i coraz częściej spotykana brunatna plamistość liści gruszy.


Choroby bakteryjne


Z całą pewnością w sadach gruszowych w pierwszej kolejności wystąpi problem z zarazą ogniową. Ochronę przeciw tej chorobie należy szczególnie „zaostrzyć” w przypadku odmian wrażliwych: Konferencja, Faworytka, Komisówka, Pstrągówka, Bojniczanka, Paryżanka, Krasanka, Triumf Pachana, Bonkreta Willamsa, General Leclerc, Cascade, Dicolor czy Amfora. Rozpoczynamy ją przy użyciu produktów miedziowych (do fazy mysiego ucha/zielonego pąka – BBCH 54–56), a potem od fazy białego pąka gruszy (BBCH 57) stosujemy biofungicyd zawierający laminarynę (0,75 l/ha) i w fazie od pełni kwitnienia do opadania płatków (BBCH 60–69) – biofungicyd zawierający laminarynę (0,75 l/ha) przemiennie z fungicydem z grupy SDHI zawierającym fluopyram + fosetyl glinu (3,0 kg/ha) lub produktem zawierającym Bacillus subtilis (4,0–8,0 l/ha). Wszystkie preparaty w znaczący sposób ograniczają występowanie tej choroby, ale należy zwrócić uwagę, że po preparacie SDHI będą mieli dodatkowe pozostałości (metabolity) w gruszkach.


Drugim zagrożeniem dla gruszy, jakiego należy się spodziewać, jest rak bakteryjny drzew owocowych, który jesienią 2021 oraz z początkiem zimy 2022 miał idealne warunki pogodowe do rozwoju. Choroba będzie zwalczana przy okazji wykonywania wczesnych zabiegów produktami miedziowymi, a w kwitnienie ograniczająco będą działały na nią wspomniane wyżej fungicyd z grupy SDHI i produkt bakteryjny.


W przypadku obu chorób bakteryjnych dobrą profilaktyką jest systematyczne usuwanie i niszczenie (palenie z dala od sadu) porażonych pędów, a nawet drzew w ciągu całego sezonu wegetacyjnego i używanie po zbiorach preparatów miedziowych w wyższych dawkach (min. dwukrotnie).




Parch gruszy


Innym zagrożeniem spośród chorób gruszy będzie na pewno parch gruszy. Ogólnie podstawy programu ochrony są bardzo podobne do zabiegów na parcha jabłoni (opisanego wyżej), należy jednak zwracać uwagę na etykietę danego preparatu, czy jest on zarejestrowany do uprawy gruszy.

Brunatna plamistość liści gruszy


Od kilku sezonów w wielu lokalizacjach nasila się występowanie brunatnej plamistości liści, która w końcowym etapie prowadzi do ciemnienia liści i zwijania ich wzdłuż nerwu głównego. Aktualnie brak jest zarejestrowanych fungicydów do zwalczania tej choroby. Wykonywane zabiegi od fazy nabrzmiewania pąków do początku dojrzewania owoców – BBCH 51–80 na zarazę ogniową (preparat SDHI: fluopyram + fosetyl glinu) i od połowy maja przeciw parchowi gruszy (preparaty IBE) w dużej mierze ograniczają plamistość gruszy. W przypadku częstych opadów lub wysokiej wilgotności powietrza zabieg należy powtarzać (min. co 10–12 dni). Profilaktycznie należy wycinać pędy z porażonymi liśćmi i usuwać je z kwater.







Warto wiedzieć:

- Aktualnie nie ma żadnych środków zarejestrowanych do zwalczania chorób kory i drewna, a od 19 października 2021 r. tiofanat metylu został wycofany ze stosowania w sadach

- Warunki pogodowe latem 2021 r. sprzyjały infekcjom wtórnym mączniaka jabłoni. Przed sezonem 2022 powinniśmy ułożyć odpowiedni plan ochrony uwzględniający rotację
różnych grup
chemicznych

- Od 5 stycznia 2021 r. mankozeb jest wycofany z użytku i nie wolno jej stosować w rolnictwie. To znacznie utrudnia sadownikom zwalczanie plamistości liści jabłoni

- W sadach gruszowych największym zagrożeniem jest zaraza ogniowa i rak bakteryjny drzew
owocowych

- Od kilku sezonów w wielu lokalizacjach nasila się problem brunatnej plamistości liści gruszy, która prowadzi do ciemnienia liści i zwijania ich wzdłuż nerwu głównego

Artykuł pochodzi z miesięcznika Sad Nowoczesny