Odchwaszczanie - podstawowe zalecenia

Stosowanie chemicznych środków chwastobójczych należy do podstawowych metod regulowania zachwaszczenia w uprawach sadowniczych. Ze względu na zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska, użycie herbicydów podlega ścisłym i coraz bardziej restrykcyjnym regulacjom. Aktualne zalecenia są jak zwykle dostępne w Programie Ochrony Roślin, który zawiera zmiany, jakie wprowadzono od czasu jego ubiegłorocznej edycji.


Europejska strategia rozwoju, a koszty produkcji

Sadownicy, którzy stykają się z coraz nowymi ograniczeniami w stosowaniu herbicydów powinni mieć świadomość, że w znacznym stopniu są one konsekwencją strategii rozwojowej przyjętej przez Unię Europejską. Strategia rozwoju gospodarczego i społecznego, wdrażana od roku 2021, określana jako Europejski Zielony Ład (EZŁ), zakłada redukcję zużycia chemicznych środków ochrony roślin o połowę oraz wdrożenie produkcji ekologicznej na ¼ areału upraw rolnych w ciągu dziesięciolecia i jest połączona z tzw. przeglądem substancji czynnych. Głównym celem EZŁ, niezwykle istotnym ze względów społecznych, jest poprawa bezpieczeństwa ludzi i środowiska. Z ekonomicznego punktu widzenia, dalsze ograniczenia stawiane herbicydom, podniosą koszty odchwaszczania, a tym samym koszty produkcji owoców. Wielu sadowników ciągle nie jest gotowych do szerokiego wdrożenia niechemicznych metod regulowania zachwaszczenia. Brak wykorzystania efektywnych, ale kosztownych działań alternatywnych wobec herbicydów (zwalczanie mechaniczne i fizyczne, ściółki, rośliny okrywowe), może spowodować spadek plonów i istotny regres w niektórych sektorach produkcji, np. w uprawie truskawek dla przetwórstwa, która okaże się niedochodowa.
 

Nie popadać w rutynę

Rekomendacje w postaci etykiet rejestracyjnych herbicydów, należących do chemicznych środków ochrony roślin, podlegają ciągłym zmianom. Dotyczą one zarówno asortymentu środków, jak i zapisów w ich etykietach. Modyfikowane mogą być zakres stosowania (lista gatunków uprawnych do których środek jest polecany), dawki lub okres karencji. Sadownicy są zobowiązani do przestrzegania zaleceń zawartych w aktualnie obowiązujących etykietach rejestracyjnych środków, dlatego nie mogą kierować się rutyną. Stosowanie środka według dotychczasowych zasad i wieloletnich nawyków, może okazać się nieprawidłowe i nieakceptowane w świetle aktualnych przepisów i wymagań. Należy sięgać do najnowszego PORS i nowelizowanych etykiet rejestracyjnych znajdujących się na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.


Rotacja (zmianowanie) herbicydów

Racjonalne stosowanie herbicydów uwzględnia rotację środków o różnym mechanizmie działania lub wprowadzenie rotacji chemicznych i niechemicznych metod zwalczania chwastów. Zmianowanie herbicydów zmniejsza ryzyko selekcji odpornych biotypów chwastów. Podstawą do wdrożenia rotacji jest klasyfikacja herbicydów według HRAC (Herbicide Resistant Action Committee), uwzględniająca ich przynależność chemiczną i mechanizm działania. Informacje te zamieszczane są w etykietach rejestracyjnych oraz w PORS. W roku 2020 podjęto decyzję o zmianie kodu literowego (alfabetycznego), którym oznaczano poszczególne grupy działania, na kod numeryczny oraz dokonano zmian w przynależności niektórych środków do innych grup (np. napropamid), co związane było z lepszym poznaniem mechanizmu ich działania. Do końca roku 2023 w etykietach i zaleceniach mogą być jeszcze używane oznaczenia literowe. Od roku 2024, obowiązkowe stają się kody numeryczne i nowy podział na grupy, ale część nowych etykiet zawiera już informacje według zaktualizowanej nomenklatury. Szczegóły dotyczące klasyfikacji herbicydów dostępne są w PORS. Rotacja środków o różnym mechanizmie działania ogranicza również kompensację zachwaszczenia (wzrost liczebności gatunków odpornych lub słabo zwalczanych) oraz potencjalne zagrożenia środowiskowe i fitotoksyczność przy wielokrotnym stosowaniu substancji czynnej. Rotację wymuszają także administracyjne ograniczenia, co do maksymalnej liczby zabiegów wykonywanych w sezonie wegetacyjnym (zapisy w etykiecie środka). Niestety, możliwości rotacji herbicydów w uprawach sadowniczych są aktualnie mocno ograniczone, ze względu na niewielką liczbę zarejestrowanych substancji czynnych i specyficzny skład zachwaszczenia. Jedynym sposobem rozwiązania tego problemu będzie poszerzenie doboru substancji chwastobójczych rekomendowanych do upraw sadowniczych w naszym kraju. Powszechne wprowadzenie szeroko pojętej rotacji w sposobach wykonywania zabiegów odchwaszczających z udziałem metod niechemicznych jest jak najbardziej pożądane, ale trudne ze względów ekonomicznych, technicznych i organizacyjnych.


Planowość i bezpieczeństwo ochrony przed chwastami

W interesie sadownika i społeczeństwa, leży, aby stosować herbicydy w sposób optymalny, czyli bezpieczny i jak najbardziej skuteczny. Dlatego, indywidualny program ochrony przed chwastami wdrażany w gospodarstwie nie powinien być sumą przypadkowych i spontanicznych działań, wymuszanych przez niekontrolowany rozwój zachwaszczenia, ale powinien być wcześniej zaplanowany i spójny. Samo zachwaszczenie powinno być starannie i corocznie monitorowane. Wstępny schemat programu powinien być opracowany na początku sezonu wegetacyjnego, co ułatwia dochowanie optymalnych terminów zabiegów oraz zaplanowanie rotacji środków o różnym mechanizmie działania. Przy wykorzystaniu herbicydów o działaniu interwencyjnym (powschodowych), program ulega szczegółowym korektom związanym z dynamiką rozwoju zachwaszczenia. Zależy ona od bazowego stanu zachwaszczenia (sukcesja zachwaszczenia, w tym zapas nasion chwastów w glebie), warunków pogodowych oraz skuteczności działania i efektu następczego (działania przedwschodowego w glebie) stosowanych herbicydów. Herbicydy należy stosować w odpowiednich warunkach (temperatura, wilgotność) i w taki sposób (technika opryskiwania, objętość cieczy roboczej, faza rozwojowa chwastów, zachowanie okresów prewencji i karencji), aby zapewnić ich efektywne działanie, ograniczyć ryzyko dla środowiska, producenta i konsumenta owoców. Przy zabiegach uwzględniamy mechanizm działania środków, biologię chwastów i roślin uprawnych. Środki chwastobójcze w uprawach sadowniczych zaleca się stosować pasowo, a nie na całej powierzchni nasadzenia drzew lub krzewów. Ogranicza to niekorzystne oddziaływanie herbicydów na środowisko. Opryskiwanie pasowe należy uwzględnić przy obliczaniu prawidłowej dawki herbicydów. Zalecana dawka odnosi się bowiem do realnie opryskiwanej powierzchni, a nie do całkowitej powierzchni sadu lub jagodnika. Objętość lub wagę herbicydu oraz objętość wody niezbędnej do zabiegu, oblicza się w oparciu o powierzchnię tzw. pasów herbicydowych, która zależy od szerokości opryskiwanej strefy.


Integrowana Produkcja

Zalecenia zawarte w artykule oraz w PORS przeznaczono dla gospodarstw towarowych, które obowiązuje integrowana ochrona roślin. W gospodarstwach wdrażających integrowaną produkcję (IP), która jest dobrowolnym, certyfikowanym systemem jakości, wprowadzono dodatkowe obostrzenia w stosowaniu herbicydów. Spośród herbicydów zarejestrowanych do upraw sadowniczych, w ramach IP nie powinny być stosowane środki zawierające pendimetalinę (np. Stomp Aqua 455 CS, Zapora Liquid 455 CS, Spectrum Plus, Wing P 462,5 EC) oraz propyzamid (Kerb 400 SC). Wymienione substancje czynne są przewidziane do zastąpienia (wycofania) w Unii Europejskiej. Aktualizowany wykaz herbicydów dopuszczonych do stosowania w IP, można znaleźć na stronie internetowej Instytutu Ogrodnictwa-PIB (www.inhort.pl) w zakładce Serwis Ochrony Roślin. Integrowana ochrona roślin bazuje na założeniach IP i wymaga łączenia chemicznego zwalczania chwastów z metodami niechemicznymi (alternatywnymi), takimi jak: uprawa i ściółkowanie gleby, koszenie zbędnej roślinności, niszczenie chwastów palnikami propanowymi (płomieniowo) lub gorącą wodą oraz wykorzystanie roślin okrywowych. W Integrowanej Produkcji, obowiązuje pasowe stosowanie herbicydów, a powierzchnia pasów herbicydowych nie powinna przekraczać połowy całkowitej powierzchni sadu lub plantacji krzewów owocowych. Opryskiwanie herbicydami jest zalecane, gdy metody alternatywne są nieskuteczne, trudne do wdrożenia lub zbyt kosztowne. W ciągu ostatniej dekady, powierzchnia upraw sadowniczych objęta IP uległa znacznemu ograniczeniu. Obecnie ten system produkcji jest postrzegany jako przydatny do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu, czyli ograniczenia zużycia chemicznych środków ochrony roślin. Trwa opracowanie zasad zachęty finansowej dla rolników, które skłoniłyby ich do podjęcia IP.


Autor: Dr hab. Jerzy Lisek, prof. IO Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach
Artykuł pochodzi z miesięcznika Sad Nowoczesny 1/2022